WasteX xuất hiện giữa lúc nhiều quốc gia nông nghiệp tại Đông Nam Á và Nam Á đang phải đối mặt với tình trạng phụ phẩm nông nghiệp bị đốt bỏ đại trà, gây ô nhiễm không khí. Thay vì tìm cách vận động nông dân giảm thói quen đốt rơm rạ, startup này mang đến một giải pháp công nghệ được thiết kế để vận hành trực tiếp tại trang trại. Họ phát triển thiết bị carbonizer nhỏ gọn, bán tự động và dễ lắp đặt, giúp chuyển rơm, trấu hoặc bã mía thành biochar có thể cải tạo đất và tạo tín chỉ carbon thông qua hệ thống đo đếm chuẩn quốc tế.
Quá trình nghiên cứu và thử nghiệm của đội ngũ WasteX tập trung vào hai mục tiêu: tối ưu hiệu suất nhiệt và đảm bảo tính di động để phù hợp với nông dân quy mô nhỏ. Thiết bị carbonizer Model Y2.3 hoạt động trên nguyên lý tự động hóa dòng nhiệt, gồm buồng cháy và buồng pyrolysis riêng biệt, sử dụng khí syngas thu hồi từ quá trình đốt để tạo nhiệt đầu ra, giúp giảm tiêu hao năng lượng. Bề ngoài máy được chế tạo bằng thép không gỉ SS304, thiết kế module có thể tháo ráp nhanh và chịu được môi trường ngoài trời. Thông qua cảm biến nhiệt độ cao, hệ thống tự động điều khiển quá trình pyrolysis, thu về trung bình từ 12 đến 32 kilogram biochar mỗi giờ, tương đương tiềm năng đến 100 tấn mỗi năm, đủ phục vụ nhu cầu rộng rãi của nông dân nhỏ lẻ và trang trại vùng ven.
Bên cạnh phần cứng, nền tảng kỹ thuật số đóng vai trò quan trọng trong mô hình của WasteX. Họ phát triển ứng dụng dMRV (digital Monitoring Reporting Verification) trên Android, được chứng nhận bởi Carbon Standards International cho tiêu chuẩn Global Artisan C‑Sink. Ứng dụng này ghi lại toàn bộ chuỗi sản xuất biochar, từ lượng rơm đưa vào, thời gian xử lý, lượng carbon lưu giữ, cho đến công thức bón biochar phù hợp. Điều này giúp nông dân có dữ liệu minh bạch để tham gia thị trường tín chỉ carbon và tạo lợi nhuận theo mô hình “biochar-as-a-service”.
Các thử nghiệm thực địa tại Đông Java cho kết quả rất khả quan khi nông dân trồng ngô thu được mức tăng năng suất trung bình 69%, tiết kiệm 50% phân bón và thu thêm được khoảng 835 đô la Mỹ mỗi hecta. Các vụ khác như lạc và cà chua cũng chứng kiến cải thiện năng suất tương ứng 23% và 52%.
Việc triển khai mô hình này trở nên khả thi nhờ hợp tác chặt chẽ với Bina Tani Sejahtera, tổ chức địa phương hỗ trợ việc lắp ráp, vận hành và đào tạo cho nông dân. Điều quan trọng nhất là đồng hành xây dựng một mạng lưới cho các trang trại vừa và nhỏ, giúp họ tiếp cận công nghệ sạch mà không gặp rào cản về kỹ thuật và chi phí lớn.
Nguồn tài chính quan trọng nhất cho giai đoạn đầu phát triển của WasteX đến từ P4G Partnerships với khoản tài trợ 450.000 đô la Mỹ vào năm 2024, cùng với Wavemaker Impact và Norinchukin Bank. Khoản vốn này giúp họ sản xuất thiết bị, xây dựng cơ sở carbonizer tại nhiều khu vực ở Indonesia và Philippines, đồng thời phát triển nền tảng dMRV để chuẩn hóa và vận hành mô hình carbon–biochar tại trang trại.
Mô hình của WasteX khác biệt so với nhiều giải pháp xử lý phụ phẩm khác ở chỗ họ không chỉ cung cấp biochar mà còn hỗ trợ thị trường carbon bằng cách đo đếm và xác thực lượng carbon lưu giữ. Việc tích hợp phần cứng, phần mềm và dữ liệu giúp nông dân thực sự trở thành người tham gia chính trong chuỗi giá trị khí hậu, thay vì chỉ đóng vai trò sản xuất thụ động.
Từ câu chuyện của WasteX, có thể rút ra nhiều bài học quý giá cho startup công nghệ và đổi mới sáng tạo. Thứ nhất, việc giải đúng bài toán thực tiễn, tại chỗ, ngay trên trang trại, giúp công nghệ trở nên dễ tiếp nhận và lan tỏa. Thứ hai, xây dựng hệ thống dữ liệu minh bạch (MRV) là yếu tố then chốt để kết nối phần mềm vật lý với thị trường tín chỉ carbon, tạo ra giá trị tài chính thực tế cho người sử dụng. Cuối cùng, kết nối mạnh mẽ với đối tác địa phương và việc tiếp cận nguồn vốn xanh là đòn bẩy quan trọng để mô hình từ phòng lab tiến ra cộng đồng một cách bền vững.
Trong một thế giới nơi nông nghiệp và khí hậu đang trở thành mốc chạm bản lề của các giải pháp toàn cầu, WasteX đã minh chứng rằng đổi mới công nghệ không nhất thiết phải lớn lao hay phức tạp. Nếu được thiết kế đúng nơi, đúng chỗ, và đi kèm dữ liệu cùng hệ sinh thái hỗ trợ phù hợp thì ngay cả một thiết bị carbonizer nhỏ cũng có thể tái định nghĩa cách nông sản và khí hậu được tái cấu trúc. Đây là bài học lớn cho bất cứ ai đang xây dựng giải pháp công nghệ vì mục tiêu bền vững và chuyển đổi xanh tại Việt Nam và các nước cùng điều kiện.
